Największe elipsy Europy

Padwa - nieduże miasto północnych Włoch (ok. 200 tys. mieszkańców) znane ze znakomicie zachowanych fresków Giotta, bazyliki świętego Antoniego i jednego z najstarszych uniwersytetów - może się też poszczycić największym centralnym placem w Europie (a nawet na świecie) w kształcie regularnej elipsy. Słynne Prato della Valle - największy miejski plac we Włoszech - ma ponad 90 000 m² powierzchni (ile to hektarów?).

Największym placem miejskim na świecie jest pekiński Tiananmen, będący prostokątem o wymiarach 880 m × 500 m  co daje 440 000 m² powierzchni. Niewiele mniejszy, bo liczący 400 000 m² jest plac Macroplaza w Monterrey w Meksyku. Na trzecim miejscu na świecie i pierwszym w Europie znajduje się plac Defilad w Warszawie, który ma ok. 700 m × 300 m, czyli 210 000 m². Wrocławski Rynek z rozmiarami 207 m × 172 m i powierzchnią 35 604 m² plasuje się na 50 miejscu na świecie (28 w Europie i 3 w Polsce po placu Defilad w Warszawie i Rynku w Krakowie).

Tiananmen                                                           Macroplaza

plac Defilad                                                           Rynek we Wrocławiu

Padewskie Prato della Valle pod względem powierzchni jest ósmym placem świata i czwartym Europy, ale jest największym o kształcie regularnej elipsy. Właściwie jest to kilka koncentrycznych elips. Zewnętrzna to pas asfaltu, na którym odbywają się wyścigi rowerowe i rolkowe, następnie jest elipsa z trawnika, a wewnątrz kanał z czterema mostami, zaś całkiem w środku - również eliptyczna, pełna zieleni wyspa Memmia (o powierzchni 20 000 m²) z centralnie umieszczoną (niestety okrągłą) fontanną.

Autorem projektu tego placu (zwanego przez mieszkańców Padwy po prostu Il' Prato) był wenecki patrycjusz Andrea Memmo (od niego wzięła nazwę wyspa), a pod względem inżynieryjno-artystycznym zatwierdził go Domenico Cerato - profesor architektury Uniwersytetu Padewskiego. Prace rozpoczęły się w 1775 roku, ale nigdy nie zostały zrealizowane w pierwotnym zamyśle ze względu na brak funduszy. O rozmiarach zamierzeń wiele mówi słynna grafika Francesco Piranesi'ego z 1785 roku.

Wzdłuż obu brzegów kanału ustawiono 88 posągów ludzi zasłużonych dla miasta (dwa dodatkowe - Giotta i Dantego - stoją w podcieniach pałacu Loggia Amulea, mieszczącego urząd stanu cywilnego). 

Wśród 88 figur jest statua samego Andrea Memmo oraz posągi dwóch królów polskich - absolwentów Uniwersytetu Padewskiego - Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego.

Jest tu także posąg Galileusza - profesora matematyki, który potępiony na swoim macierzystym Uniwersytecie w Pizie, w Padwie otrzymał prawo do nauczania i przez 18 lat wykładał geometrię, mechanikę i astronomię na tutejszym uniwersytecie, słynącym z niepokornej postawy naukowej wobec doktryny Kościoła (więcej na ten temat czytaj w artykule W Padwie założono uniwersytet niepokornych). Jego wykłady ściągały tłumy uniwersyteckich studentów, a sława ich autora przyciągała do Padwy najwybitniejsze umysły całej Europy. Uczniami Galileusza było wielu Polaków. Jakub Sobieski (ojciec przyszłego króla Polski) synowie Tęczyńskich, Leszczyńskich i Zborowskich brali u niego prywatne lekcje, mieszkali na pensji w jego domu i kupowali przyrządy astronomiczne konstruowane pod jego okiem i według jego pomysłów. Dokumenty zaświadczają, że wydali na nie ponad 9 tysięcy ówczesnych lirów, zasilając w ten sposób budżet uczonego. Oprócz figury na Prato, Galileusz ma w Padwie jeszcze dwa pomniki: jeden jest na dziedzińcu głównego gmachu Uniwersytetu, a jego kopia - przed Wydziałem Fizyki (zwanym Instytutem Galileusza) - patrz zdjęcia niżej.

Eliptyczny kształt ma także plac św. Piotra w Watykanie. Wybór takiego rozwiązania architektonicznego ma swoje historyczne uzasadnienie. W okresie baroku kształt elipsy zyskał wielką popularność z uwagi na ówczesne odkrycia naukowe. Dotychczas za kształt doskonały uważano za Platonem koło. Po takich krzywych poruszały się wszak od czasów Ptolemeusza wszystkie ciała niebieskie. Jednak odkrycie eliptycznych orbit przez Keplera zmieniło także kanony estetyki. Przy projektowaniu placu wzięto pod uwagę fakt, że właśnie z tego miejsca papież co roku udziela błogosławieństwa „Urbi et Orbi” (Miastu i Światu). Kształt eliptyczny, jako symbol wszechświata, miał dodatkowo podkreślać ten symboliczny akt.

Papież Aleksander VII budowę placu zlecił w 1656 roku włoskiemu architektowi Gianlorenzo Berniniemu. Był on także doskonałym optykiem, projektantem scenografii teatralnych, specjalistą od złudzeń optycznych. Postanowił on bez zbędnych nakładów poprawić błędy swoich poprzedników, którzy budowali wcześniej bazylikę św. Piotra i udało mu się uzyskać niezwykłe efekty. Po wyburzeniu okolicznych budynków przed bazyliką utworzył olbrzymi plac, który podzielił na dwie części. Część znajdująca się tuż przy fasadzie kościoła ma kształt trapezu, a druga - znacznie większa - elipsy. Wewnątrz trapezu wzniesiono monumentalne schody pochylone w stronę owalnego placu. Kiedy stoi się w centralnej części wydaje się, że plac jest kwadratowy, a fasada znacznie węższa niż w rzeczywistości, co dodatkowo czyni z kopuły zdecydowaną dominantę kościoła (Bernini uważał pierwotną fasadę za zbyt szeroką, co powodowało, że kopuła optycznia przysiadała za bardzo na bryle budynku). Dodatkowy efekt optycznego podwyższenia bazyliki Bernini uzyskał wprowadzając wokół placu niewysoką kolumnadę. Jej ramiona otwierają się w miejscu wejścia na plac, które wyznaczono w punkcie, z którego kopuła wydaje się być usadowiona najwyżej.

Plac św. Piotra może pomieścić około 300 tys. osób. Został wybrukowany czarnym bazaltem z kamieniołomów w okolicach Castelli Romani w czasach papieża Benedykta XIII w związku z jubileuszem chrześcijaństwa obchodzonym w 1725 roku. Niektóre elementy wmontowano w bruk później. W 1817 roku z inicjatywy ówczesnego kuratora bazyliki Pietro Maccaraniusa, astronom Filippo Gilli oznaczył dyskami z marmuru na białej linii długość cienia rzucanego przez stojący centralnie na placu rzymski obelisk w tych dniach roku, kiedy słońce przechodzi z jednego znaku zodiaku w inny. Oznaczono też wówczas strony świata i kierunki wiatrów. Natomiast w pobliżu Spiżowej Bramy w kolumnadzie Berniniego znajduje się niewielka, marmurowa płytka upamiętniająca zamach na Jana Pawła II. Wygrawerowano na niej herb papieża i datę "XIII V MCMLXXXI" (13 maja 1981).  

Na planie elipsy oparto także inny słynny rzymski plac - Piazza del Popolo.

 plac św. Piotra                                                  piazza del Popolo